Bây giờ đôi bạn Upatissa và Kolita đã dẫn đầu hơn hai trăm năm mươi môn đệ, hướng về phía Trúc Lâm tịnh xá (Veluvana Vihàra).

Khi ấy đức Phật đang thuyết pháp giữa hàng Tăng chúng. Ngài thấy đôi bạn từ xa đi tới, liền nói rằng:

"Này chư Tỳ Khưu! Hai người sắp đến kia tên là Kolita và Upatissa, là hai nhà trí thức. Họ sẽ là những Ðại Đệ Tử ưu tú của Như Lai. Họ là một đôi bạn phước duyên song toàn".

Lúc đến gần, Kolita Moggallàna và Upatissa Sàriputta đồng kính cẩn lễ bái đức Thế Tôn. Họ chấp đôi bàn tay nâng cao ngang trán, và cúi lạy tận bàn chân đức Phật, rồi cả hai cùng nói:

- "Lạy đấng Toàn Giác! Xin Ngài cho phép chúng con gia nhập Phật giáo và được nhận lãnh đầy đủ phẩm hạnh xuất gia trong hàng Tăng Chúng".

Ðức Thế Tôn liền đáp rằng:

- "Hãy đến! Như Lai nghiêm chỉnh công bố quí vị sẽ là những Sa Môn, sẽ sống đời đạo đức thanh tịnh để chấm dứt phiền não."

Những lời tuyên ngôn trên của đức Phật, chính là sự "Ban bố phẩm vị Tỳ Khưu" không những chỉ cho đôi bạn Kolita Moggallàna và Upatissa Sàriputta, mà luôn cả cho những người tuỳ tùng của họ nữa.

Và kể từ đó Upatissa được gọi ngắn là Sàrìputta (Xá Lợi Phất) có nghĩa là người con trai của bà Sàrì. (“Sàri” cũng được phiên âm là “Xá-Lợi”. “Putta” nghĩa là "con". Và vì vậy, có khi Sariputta được dịch là Xá-Lợi Tử). Sàrì là tên của mẹ Ngài. Còn Kolita Moggallàna được gọi là Mahà Moggallàna (Ðại Mục Kiều Liên) có nghĩa là con lớn của giòng họ Moggallàna.

Sau khi tất cả đã được đức Phật ban bố phép xuất gia đầy đủ, trên hai trăm năm mươi tân Tỳ Khưu liền được nghe đức Thế Tôn thuyết cho một bài pháp, có ý nghĩa thông giải những phép học căn bản, khiến tất cả đều đạt được đạo quả Nhập Lưu (Sotàpatti). Và sau đó chẳng bao lâu, họ đã đắc quả A La Hán (Arahatta).

Riêng Sàrìputta và Mahà Moggallàna kể từ ấy phát tâm ở nơi thanh vằng để tu tập. Lần này, đôi bạn trí thức tự tách rời mỗi người một ngả, không ở chung một chỗ như trước.

Sàrìputta (Xá Lợi Phất) lưu ngụ trong vùng phụ cận thành Vương xá, và ngày ngày tu thiền trong một hóc núi gọi là "động heo" (có sách nói là động gấu). Ở đó, Ngài cũng thuận đường đi khuất thực và luôn tiện đến nghe đức Phật thuyết pháp. Mỗi lần Sàrìputta (Xá Lợi Phất) nghe pháp của Phật về, Ngài tự mình thanh tịnh quán xét, và tìm ra ý nghĩa sâu xa, thấu đáo. Ngài hành đạo và nghe pháp như thế đến mười bốn ngày, mới đạt tới Thánh quả Giải Thoát (Arahatta: ALa Hán)  một trạng thái tiêu diệt toàn bộ phiền não, và trở thành Mahà Sàvaka (Đại Thinh Văn).

Còn Mahà Moggallàna (Đại Mục Kiền Liên), thì không kinh sách nào nói rõ, tại sao Ngài lại chọn nơi ẩn tu xa xôi tận rừng núi, tại ngôi làng Kalla Vàlaputta, vũng thuộc vương quốc Ma Kiệt Ðà (Magadha). Ở đó, với một sự tinh tấn bất thối, Ngài luôn luôn giữ tâm trong pháp thiền, ngay cả trong lúc đi kinh hành, hay trong những oai nghi khác.

Mặc dù vậy, Ngài vẫn bị “hôn trầm”, hay những cơn buồn ngủ nặng nề tràn ngập. Ngài không muốn đầu hàng những làn sóng hôn trầm ấy. Nhưng Ngài vẫn bất lực, không thể giữ cho thân mình ngồi thẳng được, và đầu cứ gục xuống. Có những lúc Ngài phải vận dụng toàn lực, để mở to đôi mắt, không cho nó khép lại.

Ðây là một trạng thái rất dễ hiểu. Bởi khí hậu vùng nhiệt đới oi bức, và bởi sau những năm dài du phương tầm đạo. Ðại đức Mahà Moggallàna giờ đây thân thể phải mệt mỏi, đáng lẽ ông cần nghỉ ngơi. Nhưng sau khi gặp chánh pháp, ông đã tinh tấn vượt bực, nên những cơn buồn ngủ kéo…...là một điều tự nhiên.

Nhưng đức Thế Tôn, bằng đức tính chăm sóc của một bậc thầy đến hàng đệ tử, Phật dù biết vậy, vẫn không ngừng theo dõi mọi sinh hoạt của Mahà Moggallàna. Ðức Phật tuy ở xa, nhưng với nhãn lực siêu phàm, Ngài đã thấy rõ những trở ngại tu tập của người tân môn đồ nầy, nên dùng Phật lực hiện ra trước mặt Mahà Moggallàna.

Khi Mahà Moggallàna thấy Phật đang đứng trước mặt mình, một phần lớn sự buồn ngủ, sự mệt nhọc tự nhiên biến mất. Bây giờ đức Thế Tôn mới hỏi Ngài:

- Phải chăng Mahà Moggallàna đang ngủ ngục?

- Bạch Thế Tôn! Đúng vậy!

Phật bèn dạy tám phần pháp giải trừ chướng ngại hôn trầm (buồn ngủ) như sau:

1/ Này Mahà Moggallàna! Ðừng nghĩ rằng có cơn buồn ngủ đang ở trong ông, rồi chú ý đến nó. Giữ tâm như thế cơn buồn ngủ sẽ biến mất.

2/ Nếu làm như vậy mà hôn trầm không đi mất, thì ông nên nhớ lại nững lời dạy của Như Lai và suy ngẫm. Khi ông nhớ đủ, rồi soi xét ý nghĩa giải thoát, thì hôn trầm sẽ biến mất.

3/ Nhưng nhớ đủ Phật ngôn như thế mà hôn trầm không biến mất, thì ông nên lập lại sự phán xét ấy một cách chi tiết hơn về các pháp hữu vi của Như Lai đã dạy, hôn trầm sẽ theo đó mà biến mất.

4/ Nhưng nếu hôn trầm cũng không biến mất, thì ông đem tâm ý vào xúc giác, cọ mạnh đôi vành tai và xoa bóp thật mạnh tứ chi, thì hôn trầm (hay cơn buồn ngủ) sẽ biến mất.

5/ Khi làm như vậy mà hôn trầm cũng không đi mất, thì ông nên đổi oai nghi, để tâm và ý duyên vào động tác, như đứng dậy đi rửa mặt bằng nước mát, rồi phóng tầm mắt quan sát tất cả mười phương tám hướng. Ðoạn ông nhìn lên bầu trời, quan sát mọi tinh tú, không gian, thì hôn trầm sẽ biến mất.

6/ Nhưng nếu làm như thế mà hôn trầm vẫn không biến mất, thì ông nên chăm chú đến ánh sáng. Nếu ấy là ban ngày thì lấy ánh sáng mặt trời làm đề mục. Ban đêm thì lấy ánh sáng tinh tú (trăng, sao) làm đề mục. Ðây là cách làm cho tinh thần sáng lạn, không bị ú ám, hôn trầm sẽ biến mất.

7/ Nhưng nếu dùng ánh sáng bên ngoài mà hôn trầm không biến mất thì ông quay lại dùng ánh sáng bên trong, soi xét nội tâm. Lấy nội tâm làm đề mục và cố gắng xem kỹ từng ý nghĩ, giống như lấy ánh sáng tinh thần để rọi thẳng vào tâm thức để thấy rõ từng chập tư duy khác nhau, đừng để một thứ tư duy nào hiện lên trong đầu ông mà ông không biết, đồng thời ông đứng dậy đi kinh hành. Làm thế hôn trầm sẽ biến mất.

8/ Như thế mà hôn trầm vẫn không biến mất thì ông có thể nằm xuống, biết rõ mìmh đang nằm như một con sư tử, vai mặt ở dưới, vai trái ở trên, hai chân duỗi thẳng, kê lên nhau, giữ trong tâm một ý niệm mạnh mẽ là: "Ta phải biết mình toàn thân đang nằm như thế nào? Nếu thân thể ta mệt mỏi thì ta để cho nghỉ ngơi, nhưng ta không say đắm trong sự nghỉ ngơi ấy!" thì hôn trầm sẽ biến mất.

   -Này Mahà Moggallàna (Đại Mục Kiền Liên) Ông nên tinh tấn hành trì tám phương pháp này! (theo Anguttara Nikàya VII 58: Tăng Chi Bộ kinh số VI.58).

Trên đây, đức Phật đã hướng dẫn Ngài Mahà Maggallàna một phương pháp tiệm tiến, để giải trừ sự hôn trầm. Ðiểm quan trọng nhất và hữu hiệu nhất là đừng để tâm mình bị lôi kéo, bởi ý nghĩ cho rằng cơn buồn ngủ (hay hôn trầm) đang xảy đến và tiếp tục. Dĩ nhiên điều này rất khó làm.

Nếu hành giả không thành công, họ có thể tập trung nghị lực, suy xét những lời Phật dạy, hoặc tự đọc thuộc lòng những lời dạy ấy. Khi giải pháp hướng dẫn trí nhớ (tinh thần) không đem lại kết quả, hành giả có thể quay sang giải pháp cảm xúc, tác động thân thể như kéo mạnh vành tai, lắc lư thân mình, chuyển vận huyết mạch bằng cách xoa bóp thật mạnh tứ chi, rửa mặt bằng nước lạnh v.v... Nếu vào ban đêm họ nên ngước mặt lên bầu trời, hướng sự chú ý vào vô biên thăm thẳm của vũ trụ, không gian đầy tinh tú. Ban ngày thì nhìn ánh sáng rực rỡ của vầng Thái dương v. v... Những tác động ấy vừa có thể kích thích giác quan (nhất là Xúc giác và Thị giác) vừa có thể đưa tâm ý câu hữu với mọi đối tượng thiên nhiên bên ngoài.

Làm tất cả những điều ấy có thể giúp hành giả vượt qua cơn buồn ngủ, như trong Theragàthà (Tôn Túc kệ ngôn) có lời lưu lại của một Thánh Tăng như sau:

"Chớ lùi bước, trước hôn trầm mê ngủ

Nhìn không gian, sao sáng chiếu lung linh

Khi đêm đến, tâm mà như tinh tú

Tuệ tâm soi, bừng giác tánh nơi mình!"

(Theragàthà, 193)

Khi áp dụng tất cả các cách ấy mà hành giả không thắng nổi sự hôn trầm, lúc bấy giờ họ có thể quay về với ánh sáng nội tâm, mà nhiều nhà Thần bí học đã nói. Hay diễn tả một cách khác, là quay về với sức mạnh kỳ diệu của giác tánh (là hạt giống lành đã gieo, do sự tu tập thiền định trong một kiếp nào đó). Sức mạnh hay ánh sáng nội tâm ấy sẽ giúp hành giả vượt ra ngoài sự chi phối của xác thịt trong cuộc đời hiện tại.

Trong trường hợp này, hành giả sẽ không còn phân biệt ngày hay đêm, bởi vì "Ánh sáng nội tâm" không để cho lằn mức giữa hai cái ấy (đêm và ngày) hiện hữu nữa. Nhờ với một tinh thần tự soi sáng, hành giả có thể loại bỏ, như một trời Phạm Thiên, toàn diện cảnh giới của ngày lẫn đêm (vốn chỉ là những hiện tượng giả lập của cảm quan!). Cõi Phạm Thiên chỉ có ngày chứ không có đêm.

Đức Phật, trong các điều dạy thứ năm, thứ sáu, và thứ bảy khi nhắc đến tinh tú, bầu trời, ngày đêm v.v... tức là Ngài muốn ám chỉ những gì Mahà Moggallàna đã từng trải qua (từng an trụ) trong kiếp này hay kiếp trước.

Ðối với chúng ta, tám lời dạy này tỏ ra quá bình thường bao nhiêu, thì đối với Mahà Moggallàna có ý nghĩa đặc biệt bấy nhiêu. Sự "Thắp lại ánh sáng nội tâm" ấy (Àlokasaññà) có ghi rõ trong bài số 33 của Trường Bộ Kinh (Dìgha Nikàya), như 1 trong 4 cách phát triển thiền pháp linh diệu, dẫn đến Thần Tuệ và Quang Kiến (Saññadassana).

Nếu tinh tấn cỡ ấy mà hôn trầm (đòi hỏi giấc ngủ của xác thân) cũng không chấm dứt, thì hành giả bắt buộc phải kinh hành (đi tảng bộ). Kinh hành nhưng tâm trí không được lìa khỏi tầm soi sáng nội tâm bằng thiền lực, để tiêu trừ mệt mỏi do hôn trầm gây ra.

Tuy nhiên, nếu bằng cả "sự soi sáng nội tâm" ấy, mà hành giả vẫn không đạt được kết quả, thì bấy giờ họ có thể nằm xuống "nghỉ ngơi" trong chốc lát, vì đó là thật sự mệt mỏi, phản ứng tự nhiên của thân thể, chứ không phải do tính lười biếng thúc giục xác thân đòi hỏi, hành giả chỉ cần nằm xuống để điều hoà oai nghi, cùng quân bình sự quá độ trong chốc lát, chứ không phải để hưởng thụ. Vì vậy sau đó họ sẽ nhanh chóng ngồi dạy, khi sự hôn trầm trôi qua.

Trong bài kinh số 33 (Ðức Phật dạy Ngài Mahà Moggallàna cách tiêu trừ hôn trầm) còn một đoạn tiếp:

"Này Mahà Moggallàna! Ông nên tu tập xa hơn nữa, bằng cách tự mình nhắc nhở rằng: “Khi đứng trước nhà những thí chủ (khất thực), ta không nên tỏ ra ngã mạn, không nên nghĩ đến thân phận mình, không nên có ý niệm trông đợi vật thí”.

-Nhiều khi những thí chủ ấy bận rộn, không hay sự hiện diện của ông, chứ không phải họ lơ là. Nếu ông quan trọng mình (ngã mạn) và trông chờ vật thí, ông sẽ tưởng rằng họ lạnh nhạt với ông, do đó phiền não sẽ nổi lên. -Chỉ vì không nhận được bố thí, mà một Sa Môn trở nên bất tịnh, trở nên khích động, trở nên nóng giận và mất hết an trụ, là một điều trái đạo Giải thoát.

"Này Mahà Moggallàna! Lại nữa, ông nên giữ nết hạnh tự mình nhắc nhở rằng: “Ta không nên nói điều tranh luận. Vì sự bàn cãi chỉ khiến ta nói nhiều (đa ngôn), khiến ta bị kích thích, khiến ta mất quân bình, và khiến ta khó định tâm trong thiền pháp'”.

Ở đây đức Phật đã chỉ ra hai trướng hợp gìn giữ hạnh kiểm, hai trường hợp tránh sự loạn động và bất an nội tâm. Cả hai trường hợp này đều nằm trong thói quen tiếp xúc hằng ngày, giữa một bậc xuất gia với các hàng thiện tín.

Trong trường hợp thứ nhất, một bậc xuất gia thường mong mỏi Phật tử nhìn nhận mình là một “Sa Môn” và hãnh diện địa vị lãnh đạo tinh thần ấy, rồi đòi hỏi mọi người phải kính trọng. Nếu các hàng tại gia vì sơ ý hay bận rộn công việc sinh nhai, mà thiếu quan tâm đến họ, thì họ sẽ trở thành lo lắng, sẽ trở nên bất mãn.

Trường hợp thứ hai, trong khi biện luận thường có sự tự đắc, về cách biểu dương óc nhận xét sắc bén, tự cao cho rằng "Ta biết nhiều hơn kẻ khác" hay "Ta hữu lý hơn để áp đảo người đối thoại" thường làm cho người tranh luận bất tịnh.

Kết quả, kẻ ham thích tranh luận chỉ phí bỏ thì giờ quý báu, đáng lẽ phải dùng trong việc tu tập, phí bỏ hơi lực và để tim óc khích động, mất bình an một cách vô lối, mà không gặt hái được thiện pháp đáng khen nào.

Kẻ dễ duôi và thiển cận thường để mình rơi vào các sinh hoạt bất tịnh như thế, nên họ không những khó tập trung được thần trí phàm phu. Còn khi muốn tu thiền, họ sẽ gặp rất nhiều chướng ngại.

Sau khi đức Phật đã dạy cho Mahà Moggallàna (Đại Mục Kiền Liên) tám cách vượt qua sự hôn trầm và hai trường hợp tránh xa sự khích động, Mahà Moggallàna liền bạch hỏi Phật như vầy:

- "Bạch đức Thế Tôn! Xin Ngài giải nghĩa tóm tắt làm thế nào để một đệ tử có thể tự mình tiêu diệt hoàn toàn khát vọng, giải thoát và đạt tới cứu cánh cuối cùng, không còn bị trói buộc trong phiền não, được sống đời sống Thánh thiện và trong sạch hơn cả chư Thiên và nhân loại?".

- "Này Mahà Moggallàna (Mục Kiền Liên)! Một bậc xuất gia nhờ tinh tấn tu tập mà nhận thức được rằng: "Không có gì đáng cho ta dính mắc", tức là họ bắt đầu biết rõ mọi vật. Và khi họ "biết rõ" mọi vật, thì họ sẽ hiểu rõ mọi vật. Khi một Sa Môn hiểu biết đầy đủ mọi vật, thì bất cứ cảm nghĩ nào họ trải qua, dù vui sướng hay đau khổ (hoặc vô vị), họ cũng đều thấy nó có trạng thái vô thường. Họ sẽ nhìn nó một cách vô tư , không để nó lôi kéo, và sẵn sàng buông bỏ. Khi một vị Sa Môn trở thành thanh tịnh như thế, thì họ sẽ không ham thích bất cứ cái gì trong đời này. Không ham thích thì họ không khao khát, và không khao khát họ sẽ không vướng mắc, tức là họ đạt tới chỗ hoàn toàn tiêu diệt dục vọng, chấm dứt tái sanh, sống đời sống Thánh Thiện. Rồi họ sẽ biết rõ rằng công trình tu tập giải thoát của họ đã viên mãn!"

Sau khi Mahà Moggallàna nhận được những lời giáo huấn do đức Phật đích thân truyền dạy như thế (ghi trong Tăng Chi Bộ Kinh VIII, 58 : Anguttara Nikàya VIII,58). Ngài liền vững tâm hành đạo với một quyết định bất thối. Mục Kiền Liên đã tranh đấu với năm pháp chướng ngại một cách dũng mãnh phi thường. Hơn nữa trong suốt những năm dài làm đạo sĩ du phương tầm đạo, Ngài đã thành công một cách vững chắc việc dẹp bỏ các ác ý và những đam mê trần tục. Ấy chính là hai trong năm chướng ngại ngăn cản hành giả tiến vào Thánh lưu.

Hiện tại, với sự hỗ trợ của đức Phật, Ngài vừa chiến thắng sự lười biếng và hôn trầm (chướng ngại thứ ba), đồng thời Ngài loại bỏ được bất định và lo âu (chướng ngại thứ tư), bằng cách tránh những va chạm xã hội vô ích. Sau cùng, Ngài tiêu diệt được hoài nghi (tức pháp chướng ngại thứ năm) bằng cách hành theo lời Phật dạy, là định tâm quán xét thấy rõ bộ mặt giả tạm của vạn vật, từ đó cắt đứt tình cảm dính mắc.

Khi đã loại trừ được năm pháp chướng ngại ấy, Mahà Moggallàna đạt đến trí tuệ thanh tịnh, vượt qua khỏi mọi hấp dẫn vật chất ở đời, và bằng một tri kiến sắc bén, Ngài chọc thủng bức màn vô minh vi tế, che đậy sự thật của cuộc sống, thấy rõ giải thoát Niết Bàn, trạng thái không còn dư sót phiền não.

Lúc Mahà Moggallàna đạt được quả thiền, tâm đang phỉ lạc trong sự an trụ (Ekaggata), một thành công vi diệu mà người thường không thể nào hiểu được, văn tài thế gian dù lỗi lạc đến đâu cũng không thể nào diễn bày chính xác được, thì dần dần những tư tưởng trần tục vi tế len lõi vào thiền tâm của Ngài gây vọng động.

Ðức Phật nhờ pháp nhãn đặc biệt liền biết rõ như thế. Ngài lập tức hiện đến, để hỗ trợ vị đệ tử này. Nghĩa là khi Mahà Moggallàna bị năm pháp chướng ngại bao vây trở lại, thì đã có đức Phật bên cạnh tế độ. Nhưng những lần sau này, Phật không nhắc nhở một cách chi tiết như trước. Ngài chỉ thông giải thẳng vào chỗ "chướng ngại tái phát" là đã có thể giúp Mahà Moggalãna vượt qua sự bế tắc.

Ðức Thế Tôn còn lưu ý Mahà Moggallàna rằng: "Chớ nên phỉ lạc và tin tưởng quá nhiều nơi sự đắc thiền, mà phải giữ vững định tâm hơn nữa, để có thể tiến xa hơn khỏi mục tiêu nhất quán (Ekaggata)"

Mahà Moggallàna nhờ lời dạy này của đức Phật mà từ đó về sau, khi an trụ vào pháp thiền, Ngài không bị những ý nghĩ trần tục quấy nhiễu nữa!

Khi đã vững chắc trong Nhất thiền, Mahà Moggallàna tiến lên Nhị thiền, trong kinh Saŋyutta Nikàya (Tạp Bộ Kinh), đoạn 20 dòng 1 gọi là "Thanh tịnh tâm", bởi vì trong ấy mọi ý nghĩa đều biến mất, rồi từ đó Ngài phát triển tới đệ Tứ thiền một cách tuần tự (Theo Tạp Bộ Kinh, số 40, f2 : Saŋyutta Nikàya No 40, F2).

Sau này chính Mahà Moggallàna tiết lộ: Ngài đã thực hành thiền định bằng phương pháp "nhị lập"(*), trước tiên là phát triển định lực (Iddhipada, theo Saŋyutta Nikàya N0 51, 31-1). Rồi sau phát huy quán lực (Vimokkha, theo Theragàthà 1172).

Trên con đường tiến đến giải thoát hoàn toàn, bằng Tuệ Giác Ngộ (Paññàvimutti), các bậc Thiền (Jhàna) có thể xem như những giai đoạn "xử dụng thần lực", một mặt đưa đến nhiều khả năng siêu nhiên, mặt khác mở được cửa ngõ bước vào ánh sáng toàn giác.

Phương pháp tu chứng “nhị lập” này là bí quyết then chốt, để Mahà Moggallàna trở thành một bậc A La Hán (Arahatta) thượng thặng, đầy thần thông giữa các hàng Thinh Văn Giác.

[“Nhị Lập” hay còn gọi là “bốn yếu tố thành công” (the four bases ot success). Xem cuốn Requisites ot Enlightenment,"The Wheel" xuất bản, các tập số 171/174 - p. 64 ff. Bốn yếu tố thành công là: Ðịnh lực, Quán lực, Hữu Biên thiền, và Vô Biên thiền.]

Nói cách khác, chúng ta có thể tóm lược rằng: Ðể đạt đến giải thoát tâm linh (Ceto Vimutti), chính thiền định đã giúp cho Mahà Moggallànatrước trước tiên loại trừ được 8 pháp thế gian (Vimokkha)°, sau đó khi thuần thục tuyệt mức trong các bậc thiền Vô Sắc (Arùpa Jhàna), Ngài mới có đủ "quán lực" tận trừ những sở định vi tế. (-Như phỉ lạc trong quả thiền chẳng hạn).

(°) 8 pháp thế gian là : được lợi, mất lợi , được vui, bị buồn, được khen, bị chê, được thương, bị ghét.

Nghĩa là chỉ có Ngài mới tiến mạnh trên con đường giải thoát, bằng thiền pháp nhị lập, tức là vững vàng trong an trụ (Samàdhi), rồi mới đủ định tâm phát triển minh sát (Theo Ubhago Bhagà Vimutti) - (Xem chú giải trong Pàli Dictionary của Nyànatolika). Minh sát bắt đầu từ Tứ thiền về sau.

Khi lấy đệ Tứ Thiền làm nền tảng Minh sát. Hành giả sẽ giữ tâm được trong trạng thái Vô Ký (tức là tâm nào đến thì tự thấy nó đến, tâm nào đi thì tự thấy nó đi, vô tư không lay động), hoàn toàn vượt ra khỏi mọi ý niệm, sinh từ vạn pháp hữu vi (điều kiện). Nhờ đó, các pháp Giác Ngộ mới được soi sáng (theo Saŋyutta Nikàya 40, 9: Tạp Bộ kinh số 40, 9 ).

Theo chú giải, trạng thái “tâm vô ký”, trú trong pháp vô thường (Anicca Ceto Samàdhi) là trình độ tâm đã ổn định bậc cao, vượt ra ngoài tâm ghi nhận những đối tượng ngoại cảnh cũng như nội cảnh (tư duy). Tâm ở trình độ này chỉ còn giác tỉnh biết rõ mình đang vừa sống và vừa chết từng sát na (Vipassana Samàdhi), nên ý thức hoàn toàn được giải trừ, khỏi những ảo ảnh vô thường, tham ái v.v..

Sự dẫn giải này trong kinh điển, quả phù hợp với lối tu chứng của Ngài Mahà Moggallànakhi. Ngài là bậc duy nhất áp dụng pháp tu thiền “nhị lập”. (an trụ rồi minh sát) một cách thành công, đã được nhiều học giả Phật giáo bàn đến, bằng hai danh từ Phan ngữ "Animtta Cetovimutti" (theo Majjhima Nikàya: Trung Bộ Kinh số 43, The Wheel, BPS xuất bản).

Tuy nhiên , khi thành công trong Thiền định (Samàdhi) hành giả không khéo lại bị rơi vào vòng "chấp niệm vi tế", tưởng là ta được giải thoát, không còn bị các pháp hữu vi ngoài 5 căn chi phối, vì hành giả lúc này đang "trực nhận" một loại phỉ lạc an trụ có vẻ rất siêu thoát. (-Vì đây không phải thứ phỉ lạc an trụ do dẹp được tám pháp thế gian, mà là một loại phỉ lạc an trụ trong pháp "thanh tịnh nhất thời ").

Ðây cũng là một loại dính mắc và là một sự dính mắc vô điều kiện, và rất khó kiến nhận. Loại dính mắc này chính là bức màn che áng sự giác ngộ sau cùng. Nó chỉ có thể bị loại trừ bằng thanh lọc siêu đẳng, mà ngoài các bậc Toàn Giác Toàn Tri ra, không có một trí tuệ thế gian nào có thể diễn tả được.

Nhưng Ngài Mahà Moggallàna nhờ đức Phật đã hỗ trợ, nên có thể vẹt được cái màn che áng vi tế sau cùng này, để đạt đến phẩm cách hoàn toàn giải thoát. Giải thoát một cách rốt ráo và tròn đủ Tuệ Trực Giác từ mọi khía cạnh, ngay cả khía cạnh dẹp được cảm thức là "mình đã giải thoát".

Chính Mahà Moggallàna đã xác nhận rằng "Sự đạt được quả vị Giác ngộ của một Sa Môn nếu có đức Phật hỗ trợ, là sự một chứng quả tuyệt luân nhất!". Kinh gọi sự chứng quả này là “Toàn Thông”(Mahàbhiññà), hay Ngũ Thần Pháp (Pañcalabhiññà) và "Lục Thần Thức" (Chalabhiññà), có thể chế phục dễ dàng mọi nhân ác, dù cho nhân ác ấy đến từ một đối thủ nhiều quyền phép nhất trong tam giới.

Sự tu chứng ấy của Mahà Moggallàna đã kéo dài trong một tuần lễ. Thực ra, bảy bữa ấy là bảy bữa phối hợp tất cả những gì mà Ngài đã rèn luyện trong nhiều kiếp qua, vì đạo quả mà Mahà Moggallàna đạt được là một loại đạo quả độc đáo, rất ít Thánh nhân đạt được.

Chúng ta có thể tưởng tượng nổi độ tinh tấn và lòng quả cảm của Ngài Mahà Moggallàna trong suốt thời gian ngắn ngủi này. Bởi vì vai trò một đại Thinh Văn Giác, là vai trò mà những phẩm hạnh siêu nhiên gặt hái được, cần một công phu tu tập thượng thừa mới xứng đáng, và mới có thể vượt thắng nổi những xiềng xích ràng buộc vô cùng mạnh mẽ, đã mọc rễ một cách vi tế trong tâm.

Kinh có thuật lại rằng: Ðức Phật, trong bốn giờ thuộc khắc thứ nhất đêm tiến lên phẩm hạnh Toàn giác, Ngài đã nhớ được chín mươi mốt kiếp thế gian. Ðối với, một đấng Giác Ngộ, sự "hiện hữu" của không gian và thời gian sẽ bị tan biến, khi cường độ giải thoát đang tiếp diễn. Tương tự như thế, Mahà Moggallàna cũng thể nhận sự "vượt khỏi" thời gian và không gian, để tổng kết công đức của suốt bao nhiêu kiếp, chỉ trong vòng một tuần lễ. Ở đây, khái niệm về không gian và thời gian hoàn toàn bị xoá.

Một phàm nhân đang bị cầm tù bởi năm giác quan, và ý thức nhiễm đầy dục vọng, không thể nào hiểu nổi chỉ trong vòng bảy ngày, một Thinh Văn Giác thượng thừa như Mahà Moggallàna, đã có thể vượt giòng thời gian và vượt khoảng không gian vô hạn, để trực nhận "Tất cả chỉ là một con số không".

Mahà Moggallàna (Đại Mục Kiền Liên) còn nói rõ trong Anguttara Nikàya, Tăng Chi Bộ kinh, cuốn IV (trang 167-168) rằng: - Tuy Ngài đã đắc quả Thánh nhanh chóng bằng tinh tấn vượt kỷ lục (Khippabhiññà), nhưng trên thực tế trong một tuần lễ ấy, Ngài đã "tiến hoá" khó khăn (Dukkha patipadà), vì phải nhờ tới sụ hỗ trợ dồi dào (Sasankhàra) của đức Phật.

Còn Sàrìputta (Xá Lợi Phất) thì khác. Mặc dù vị Đại Thinh Văn giác thứ hai này đã đắc Thánh quả chậm hơn một tuần lễ (tức trong mười bốn ngày), nhưng nhờ vậy mà tiến hoá của ông thoải mái hơn (Sukha patipàda).

Mục Kiền Liên tiến lên Thánh quả nhanh hơn Sàrìputta, vì nhờ có đức Phật đích thân hướng dẫn và hỗ trợ. Còn Sàrìputta (Xá Lợi Phất) Phật không làm vậy, vì Ngài biết rằng Sàrìputta có trí tuệ đặc biệt, có thể tự mình tiến lên Thánh quả một cách độc lập.