Người hằng mong thanh tịnh: 
Nên thể hiện pháp lành,   
Có khả năng, chất phác, 
Hiền hòa, không kiêu mạn, 
Sống dễ dàng, tri túc, 
Thanh đạm không rộn ràng,  
Lục căn luôn trong sáng, 
Trí tuệ càng hiển minh, 
Chuyên cần, không quyến niệm, 
Không làm điều ác nhỏ, 
Mà bậc trí hiền chê, 
Nguyện thái bình an lạc, 
Nguyện tất cả sinh linh, 
Tràn đầy muôn hạnh phúc, 
Chúng sinh dù yếu mạnh,  
Lớn nhỏ hoặc trung bình, 
Thấp cao không đồng đẳng, 
Hết thảy chúng hữu tình, 
Lòng từ không phân biệt, 
Hữu hình hoặc vô hình. 
Đã sinh hoặc chưa sinh, 
Gần xa không kể xiết. 
Nguyện tất cả sinh linh, 
Tràn đầy muôn hạnh phúc. 
Đừng lừa đảo lẫn nhau, 
Chớ bất mãn điều gì, 
Đừng mong ai đau khổ, 
Vì tâm niệm sân si, 
Hoặc vì nuôi oán tưởng. 
Hãy mở rộng tình thương, 
Hy sinh như từ mẫu, 
Suốt đời lo che chở, 
Đứa con một của mình, 
Hãy phát tâm vô lượng, 
Đến tất cả sinh linh, 
Từ Bi gieo cùng khắp, 
Cả thế gian khổ hải, 
Trên dưới và quanh mình, 
Không hẹp hòi oan trái, 
Không hờn giận căm thù, 
Khi đi, đứng, ngồi, nằm, 
Bao giờ còn thức tĩnh, 
Giữ niệm từ bi nầy, 
Thân tâm thường thanh tịnh, 
Phạm hạnh chính là đây. 
Ai xả ly kiến thủ, 
Có giới hạnh nghiêm trì, 
Đạt Chánh trí viên mãn, 
Không ái nhiễm dục trần, 
Thoát ly đường sinh tử.

 Lời Đức Phật dạy (Kinh Nipata) 

   Nếu chúng ta đứng quá gần một tấm kính, ta sẽ không thể thấy gì.  Mà xa quá thì cũng thế.  Chúng ta cần đứng một khoảng cách vừa phải thì mới có thể nhìn thấy rõ. 

   Kinh Từ Bi quá quen thuộc đối với đa số chúng ta.  Chúng ta hiểu nghĩa kinh khuyên nhủ ta nên thương yêu tất cả mọi người.  Điều đó rất đúng.  Nhất là đối với những người gây khó khăn cho ta, những người không theo ý ta, không như ta mong đợi.  Vậy ta hãy bước gần lại với Kinh Từ Bi, nếu ta đang đứng quá xa, hay lùi lại vài bước nếu ta chỉ biết thuộc kinh, để hiểu thật sự những lời kinh nói gì, có ý nghĩa gì.

   Kinh bắt đầu với:  Người hằng mong thanh tịnh, nên thể hiện phép lành. . .   Đó là một lời nói khá thú vị vì nó diễntả tính hoàn thiện như một kỹ năng, và kỹ năng có thể được rèn luyện, học tập.  Tất cả chúng ta đều có những kỹ năng do rèn luyện mà có được.  Nói là một kỹ năng.  Đi đứng cũng thế.  Chúng ta đã luyện tập những kỹ năng nầy khi còn bé, và sau bao nhiêu năm, giờ chúng ta đã trở nên quá thuần thục.  Việc hành thiền cũng là một kỹ năng có thể được học tập, rèn luyện, và trong thực tế thiền đang được người ta học tập, rèn luyện.  Lái xe, giặt ủi cũng là kỹ năng.  Chúng ta học tập các kỹ năng nầy trong các cộng việc hằng ngày ở nhà.

   Thiện tánh được rèn luyện qua giáo dục, môi trường, nhưng nó sẽ chẳng thể hoàn toàn nếu như chúng ta không cố gắng thực hành.  Nó không phải tự nhiên mà có.  Tất cả chúng sanh đều có căn tánh thiện, nếu không chúng ta đã không có mặt ở nơi nầy.  Do nghiệp lành mà ta có mặt nơi đây, nhưng chúng ta cũng mang đầy các nghiệp chướng.  Đức Phật trong Tâm kinh đã hướng dẫn đầy đủ các cách để viên mãn thiện căn trong ta.  Đó là một phẩm kinh ngắn, mở đầu với những lời giáo huấn cơ bản trong cuộc sống đời thường, dẩàn đến hoàn toàn giải thoát giác ngộ.  Đây là bài thuyết pháp có nhiều cấp độ.  Các bài Pháp của Đức Phật thường là như thế; ai cũng có thể lắng nghe, dầu là những người sơ cơ hay đã huân tập lâu ngày, đều có thể tìm thấy sự lợi ích.  Tất cả chúng sanh, những ai có thể nghe và lãnh hội được, có thể áp dụng bài kinh để đi từ cuộc sống thế tục dần tiến lên cõi thanh cao.

     Đức Phật nói lời thuyết pháp của Ngài tựa như biển cả.  Lúc đầu khi ta còn ở gần bờ, thì biển cạn.  Có thể chỉ làm ướt chân ta.  Khi ta tiến sâu hơn ra xa, biển trở nên sâu hơn, sâu hơn nữa để dần trùm phủ ta trong lòng biển.  Giáo lý của Đức Phật cũng thế.  Chúng ta bắt đầu bằng cách nhún chân, thăm dò nước biển ấm lạnh.  Như khi ta thử hành thiền nữa ngày, rồi dăm ba ngày, cho đến khi cuối cùng ta có đủ can đảm để dự khóa tu thiền mười ngày và có thể hành thiền suốt thời gian ấy.  Chúng ta học Phật pháp cũng thế, từng chút từng chút, cho đến khi cả cuộc sống của ta đều là sống trong pháp. 

   Và rõ ràng sự bình an không phải do ai ban tặng cho ta.  Chính ta phải tìm lấy.  Không thể có bình an chỉ vì ta mong mỏi hay ước muốn điều đó.  Mà chúng ta phải nỗ lực tìm kiếm.  Không thể đạt được điều gì nếu không có sự nỗ lực.  

   Tiếp theo Đức Phật cho biết ta cần có những đức tính gì để có thể viên mãn thiện tánh, đạt đến giải thoát.  Có hai điều căn bản quan trọng nhất trong bài pháp nầy, đó là cách ta giao tiếp với người.  Trước hết ta phải tự sửa đổi chính bản thân.  Không ích lợi gì khi chúng ta chỉ nói, hay nghĩ: “Từ bi, từ bi” nhưng không làm gì để tự thanh lọc bản thân.

   Đức Phật bảo rằng cần có mười lăm đức tính để tự hoàn thiện, để có thể sinh lòng từ bi đối với mọi người quanh ta hay rộng hơn cho đến tất cả nhân loại trên thế giới.  Những đức tính nầy được kể ra:  Ta cần có khả năng, không phải phụ thuộc vào người khác, chỉ dựa vào chính bản thân.  Tự lực sẽ khiến ta có lòng tự tin; lòng tự tin lại khiến ta cảm thấy tự tại.  Khi chính ta cảm thấy tự tại, ta mới có thể mở lòng thương yêu người khác.  Ngược lại khi ta còn phải phụ thuộc vào kẻ khác, còn phải nhờ vào sự giúp đở, hỗ trợ, nhờ vào lòng tốt của người khác để có thể sinh tồn hay hoàn thành các công việc hằng ngày, thì chúng ta luôn sợ hãi rằng họ sẽ bỏ rơi ta.  Sự sợ hãi, âu lo không thể mang đến cho tâm sự bình an.   Tất cả chúng ta đều phụ thuộc lẫn nhau, nhưng lòng sợ hãi bị bỏ rơi hay không có khả năng để tự chăm sóc là một vấn đề hoàn toàn khác.  Sự sợ hãi quá đáng có thể khiến ta phải tuân phục theo bất cứ điều kiện nào để nắm giữ cái ta đang có, do thiếu lòng tự tin.  Như thế làm sao có thể tự tại.

    Cần sự chất phác. . .  Người chất phác không chỉ nói lời chân thật, là điều căn bản, mà cũng không tìm cách lợi dụng người hay tạo điều kiện để thủ lợi cho cá nhân.  Chất phác là hoàn toàn chân thật, chỉ nói những điều dựa vào sự hiểu biết của mình, chứ không phải để làm vừa lòng người khác.  Chất phác có nghĩa là chúng ta coi trọng sự thật.  Giáo lý Đức Phật đặt trọng tâm ở “bốn chân lý diệu nghiệm”.  Nếu chúng ta tự biết mình có tánh chất phác, trong sạch, ta sẽ không bao giờ xa rời các cảm xúc, hiểu biết của mình.  Chúng ta biết mình chân thật với chính mình.  Nếu không như thế, ta sẽ không bao giờ có được tâm bình an.

   Kế tiếp ta phải thẳng thắng. . .  có nghĩa là trung thực, không quanh co, không tô vẽ, không dua nịnh.  Người như thế cần có tâm chân thật.  Không có tâm chân thật thì khó có thể là người trung thực.  Đó là một khả năng, cần được trao dồi bằng chánh niệm trong thiền định.  Với người thẳng thắng, ta thấy dễ  giao tiếp.  Vì ta biết rằng họ chỉ nói những điều họ thật sự nghĩ.  Chúng ta không phải thắc mắc, “Không biết họ có thực sự nghĩ vậy không?  Không biết nói thế, họ có ý gì?”  Trái lại, ta có thể tin tưởng họ.  Với những người đáng tin cậy, ta sẽ có được sự liên hệ tốt đẹp.  Nếu tất cả mọi người đều có thể tin cậy lẫn nhau, thì liên hệ giữa con người sẽ dễ dàng, bớt phức tạp biết bao nhiêu.

   Không kiêu ngạọ. . . Một thành ngữ tiếng Anh có nói “Kiêu ngạọ đứng trước Thất bại”. Kiêu ngạo là sự tập trung vào cái ngã một cách vô lý, dầu đó là kiêu ngạo về địa vị, sở hữu, sự thành đạt hay vẻ dáng bề ngoài.  Tất cả chỉ để tôn vinh cái ngã.  Hay hơn thế nữa.  Lòng kiêu ngạo khiến ta có cảm giác mình hơn người, khiến ta lạnh lùng với người.

   Có câu chuyện về một người Bà la môn ở vào thời Đức Phật còn tại thế.  Ông ta được đặt biệt hiệu là Cứng Cỗ (Pridestiff) vì không bao giờ chịu đảnh lễ một ai.  Dầu cho người đó là các đấng ông ta hằng thờ phụng, hay là các sư phụ của mình.  Oâng ta cũng không bao giờ đến nghe Đức Phật giảng Pháp.  Nhưng một ngày, trước sự kinh ngạc của mọi người ông ta đã xuất hiện.  Oâng ta lắng nghe Đức Phật thuyết pháp, và khi Đức Phật chấm dứt bài pháp, ông đến đảnh lễ Đức Phật.  Cả hội chúng đều phải kêu ồ lên.  Tuy nhiên ông ta có giao ước với Đức Phật.  Oâng nói rằng sau khi được nghe bài thuyết pháp của Đức Phật, ông rất muốn được trở thành đệ tử của Ngài, nhưng ông không muốn đánh mất biệt hiệu của mình.  Cho nên sau nầy nếu có gặp Đức Phật ở nơi công cộng, Đức Phật có chấp nhận cho ông chỉ ngã mũ chào, thay vì phải quỳ đảnh lể theo đúng phép tắc?  Đức Phật đã chấp nhận lời đề nghị đó.  Vì thế ông ta đã giữ biệt hiệu ‘Cứng Cổ’ cho đến ngày cuối đời.

   "Cứng nhắc vì Tự Ái" là cách chúng ta  thường nói.  Sự cứng nhắc cho thấy người đó không có khả năng chấp nhận những tư tưởng mới, những cái nhìn mới.  Tự ái là một quan điểm, và bất cứ điều gì mới mẻ đều có thể làm cho cái nền tảng mà lòng kiêu ngạo được đặt trên đó bị lung lay.  Rất khó cho người tự ái học hỏi một điều gì mới.  Người đó rất thường nói, "Tôi biết rồi" trong lúc thực sự không biết gì hết.

   Sống dễ dàng . . .  khiến người khác dễ giao tiếp, chuyện trò.  Không hay giận dữ, nổi nóng vì những điều nhỏ nhặt, thường để ý đến điều người khác nói, có khả năng lắng nghe.  Biết lắng nghe là một nghệ thuật, mà đa số chúng ta  chưa phát triển được.  Sống dễ dàng, dễ giao tiếp khiến phát sinh những mối quan hệ tốt với người.  Người khác cảm thấy được cảm thông, được lắng nghe, không bị chỉ trích, được giúp đở.

   Tuy nhiên, "dễ giao tiếp" không có nghĩa là hay nói chuyện phiếm, hay nói để mà nói.  Mà đó là người đáng để chúng ta  trò chuyện, người đầy lòng thương yêu với mọi người.  Không có lòng thương yêu, thì khó thể khiến người muốn đến gần ta, vì ta đang mãi lo nghĩ về bản thân hơn là nghĩ về ai khác.

   Trước khi nói đến thương yêu tha nhân, ta cần phải hội đủ những tính chất trên.  Bài kinh đã không nhắc đến lòng từ bi, tình thương cho đến khi tất cả những điều kiện khác đã được nói rõ.

   Đức Phật đã dùng một ẩn dụ để nói về những loại người khác nhau.  Đức Phật đã so sánh những người lắng nghe Ngài với bốn loại nồi khác nhau.  Loại thứ nhất bị lủng ở đáy.  Khi người ta chế nước vào, nước lập tức bị chảy ra.  Những người vừa nghe thấu tai nầy đã ra tai kia.  Loại thứ hai có vết rạn.  Khi đổ nước vào, nước cũng dần dần thấm ra ngoài.  Loại người nầy khi rời khỏi chỗ ngồi, ra đến cửa là đã quên ngay.  Loại thứ ba là loại đã đầy đến tận miệng.  Đây là những người luôn nói "Tôi biết, tôi hiểu rồi".  Những người nầy hoặc là không lắng nghe, hoặc những điều họ nghe thấy chẳng có ảnh hưởng gì.  Ta có thể chế thêm bất cứ gì, nhưng họ đã đầy những quan điểm riêng, những hiểu biết riêng của họ.  Cuối cùng là loại nồi không thủng đáy, không có vết nứt, hoàn toàn trống rỗng.  Ta có thể chế nước sạch, nước trong vào, nó sẽ giữ nước mãi sạch trong như thế để cho mọi người cùng uống.

   Điều kiện kế tiếp là hiền hòa. . .  Hiền hoà đối nghịch với sấn sổ, lấn lướt.  người độ lượng đã phát triển được tâm đến độ thấy được lỗi mình hơn là thấy lỗi nu.  Tự thấy được lỗi mình rất lợi ích cho ta, vì ta có thể tự sữa đổi.  Trái lại thấy lỗi người không ích lợi gì.  Chỉ khiến ta thấy không ưa người khác.  Rồi từ không ưa, dẫn đến không thân thiện, cãi vả, trang luận, thuyếp phục, tất cả đều vô ích.   người độ lượng hay tự soi rọi mình với tâm đầy chánh niệm.

    Thanh đạm . . .  Người thanh đạm, tự tại là người thanh thản.  Do đó ta cần phải biết bằng lòng với hoàn cảnh, môi trường sống, tiền bạc, vẻ bề ngoài, hay sự hiểu biết của ta.  Không có nghĩa là ta trở nên dễ dãi.  Tự tại và dễ dãi không phải là một thứ.

   Sự dễ dãi khiến ta nói: "Tôi đã làm tất cả khả năng rồi.  Tôi yên ổn rồi.  Không  phàn nàn gì hết".  Trái lại, sự tự tại là "Những gì xảy ra cũng là điều kiện giúp tôi tiến bộ".  Sự tự tại rất cần cho hoà bình.  Vì sự phật lòng, trái ý khiến tâm cũng như thế giới trở nên đảo lộn.  Khi không vừa lòng, ta dễ làm những việc kỳ cục nhất để thay đổi những gì ta nghĩ là nguyên nhân.  Chúng ta  tranh cãi, cố thay đổi những người sống quanh ta, thế giới ta đang sống, tranh cãi về các món ăn, về quan niệm, đôi khi cả tôn giáo.  Tại sao tất cả những việc nầy lại xảy ra?  Vì ta không tự tại, không vừa lòng.  Tất cả các hành động trên đều không mang đến sự tự tại.   Chỉ có một cách khiến ta được tự tại vừa lòng là hãy tự sửa đổi mình.  Là điều không thể thực hiện được khi không có tự tại.  Mà chỉ có thể được thực hiện với lòng kiển nhẫn, cố gắng và một ít trí tuệ.  Không có trí tuệ sẽ không có gì xảy ra cả.

   Tri túc . . .  Tri túc có nghĩa là chúng ta  không có nhiều tham cầu  cá nhân; không phải vì chúng ta  đè nén chúng, mà là vì ta nhận thấy chúng không đem đến cho ta hạnh phúc.  Chúng ta  không chạy đuổi theo đủ kiểu áo quần mới, đủ kiểu bàn ghế, ăn uống hay những thứ vật chất khàc.  Nhở thế ta được tự tại vì ta biết bằng lòng với những gì mình đang có.  Chúng ta  hiểu rằng dầu ta có mua sắm, sở hữu bất cứ thứ gì, rồi chúng cũng trở thành cũ, rách, để rồi cuối cùng ta cũng phải vứt bỏ chúng đi, mà ta lại phải khổ sở chạy đuổi theo chúng, khiến ta không được tự tại.  Dĩ nhiên ta cần có những thứ cơ bản cho cuộc sống của ta được thoải mái, nhưng ta không cần những thứ ấy trong đủ kiểu dáng, màu sắc, kích cở khác nhau mới có thể sống thoải mái.

   Ham muốn thì khổ đau vì nó chứng tỏ là người ta còn thấy thiếu thốn.  Nếu chúng ta  là người tri túc, biết đủ, ta sẽ buông bỏ được lòng ham muốn vì ta muốn xả phiền não, khổ đau.  Nếu ta có được điều mình ước muốn, có thể ta sẽ thấy vui sướng trong chốc lát; nhưng nếu ta không đạt được ý nguyện, thì ta cảm thấy khổ đau, rồi sau đó ta lại khởi lòng ham muốn trở lại.  Một vòng luẩn quẩn trong khổ đau, chẳng  bao giờ dẫn ta đến được thanh tịnh.  Trước khi hiểu được thế nào là lòng từ bi, tình thương yêu chân thật, ta cần phải buông bớt tham cầu, để cái ngã của ta không còn chiếm lĩnh mọi suy tư của ta.

   Không rộn ràng, không bị nhấn chìm trong lo toan. . .  Nếu chúng ta  không có thời gian để quay vào bên trong, tự vấn lòng, chúng ta  sẽ khó thay đổi được gì.  Nếu ta hết tham gia họp hành, lại viếng thăm hàng xóm, bà con, nếu chúng ta  tự tạo ra sự bận rộn, lăng xăng quanh mình, không tự để ta có được giây phút nào tự suy gẫm, thiền quán, thì ta sẽ không có được sự bình an.  Chúng ta  cần thời gian để tạo ra một môi trường lành mạnh, bình an quanh ta cũng như trong ta.

   Biết cần kiệm cũng là một trong muôn cách. . .  Cần kiệm là một đức tính.  Nó chứng tỏ lòng trân trọng đối với những gì đã được tạo ra bằng sức lao động, công khó nhọc của người khác; ta không vứt bỏ đi sản phẩm của họ khi chúng bắt đầu hao mòn.  Cần kiệm cũng có nghĩa là biết bằng lòng với những cái ít ỏi, không đòi hỏi những cái tốt nhất cho mình.  Vì lúc nào cũng có cái tốt hơn cái ta đang có.  Một chiếc TV lớn hơn, một tủ lạnh rộng hơn, một cái nhà đẹp hơn, một cái xe tốt hơn, không kể đến bao nhiêu thứ có thể khác.  Không có chỗ dừng cho các ham muốn.  Nếu cuộc đời ta chỉ để chạy đuổi theo những ham muốn đó thì thật là phí thời gian, phí một kiếp người.  

   Cần kiệm có nghĩa là biết bằng lòng với cái càng ít càng tốt, chứ không phải cố gắng để có được càng nhiều càng tốt.  Chút ít đến đâu để có thể chấp nhận được thì có chừng mực, nhưng lòng ham muốn thì không có giới hạn.  Tham cầu có thể dẫn ta lên đến mặt trăng.  Còn nói được gì hơn nữa?  Ai cần đến mặt trăng chứ?  Chúng ta  có thể suy nghĩ thêm về điểm nầy, và cố sống cần kiệm, vì nó đem đến cho ta sự bình yên.

   Các  căn thanh tịnh. . .   Sự thanh tịnh của các căn là một trong những yếu chỉ của Đức Phật.  Các căn của ta luôn dẫn ta đi lạc hướng.  Nhìn thấy cái gì đẹp, ta liền muốn sở hữu ngay, dầu chỉ là một đóa hoa.  Nhìn thấy hoa đẹp, liền khiến ta có những hành động sai quấy như hái hoa, khiến cánh hoa bị hủy hoại, không còn mang lại niềm vui cho ai khác nữa.

   Thực tập chánh niệm giúp ta nhận thức được rằng nghe chỉ là nghe, thấy chỉ là thấy.  Nghe chỉ là âm thanh.  Thấy chỉ là cảnh.  Rồi tâm bày vẽ thêm bao điều quanh những cái ta thấy nghe như là: "Cái nầy đẹp quá, tôi muốn có.  Cái kia xấu quá, tôi không muốn nhìn, muốn nghe về nó nữa".  Các căn của ta không ngưng tiếp xúc với thế giới bên ngoài.  Chúng ta  đâu muốn không được thấy, nghe, ngửi, sờ, nếm.  Cuộc sống của ta sẽ khó khăn biết bao nếu thiếu chúng, nhưng chúng cũng mang đến cho ta bao ảo tưởng trong cuộc sống.  Chúng giống như các nhà ảo thuật vì bất cứ lúc nào, khi vừa tiếp xúc với  bên ngoài, chúng lập tức khiến tâm ta tạo ra bao tiếng vang dội, phản ứng.  Do vậy ta luôn phải canh các cánh cửa giác quan để cho dầu có thấy, có nghe, có ngữi, có xúc chạm, chúng ta  cũng không sinh tâm luyến ái hay ghét bỏ.  Điều nầy rất khó thực hiện, nhưng là một yếu tố quan trọng gíup ta thoát khỏi được khổ đau.

   Vào thời Đức Phật còn tại thế, có một vị tu sĩ trưởng lão, tên là Bahia.  Là người đã tu nhiều năm, cũng được bao người kính trọng, nên vị tu sĩ nầy nghĩ là mình đã đắc đạo.  Ông nghĩ mình đã dứt bỏ được nhiều ham muốn, sân hận trong nhiều năm.  Một đêm kia, một vị thần hiện ra nói với ông: "Bahia, ông chưa thật sự đạt được giải thoát giác ngộ.  Thật ra, ông còn chưa biết đến con đường đưa đến giác ngộ".  Nghe vậy, thầy Bahia rất giận, ông nói: "Gì chứ?  Tôi mà không biết con đường giải thoát giác ngộ sao?  Vậy thì ai biết?  Hãy nói cho tôi biết mau".  Vị thần trã lời: "Chính Đức Phật mới là người biết con đường đi đến giác ngộ.  Hãy đến tham kiến Người".

   Thầy Bahia liền hỏi thăm nơi Đức Phật ở.  Vị thần liến bảo cho ông biết, lập tức, giữa đêm khuya, thầy Bahia ngồi dậy, bắt đầu đi tìm Đức Phật.  Sáng hôm sau, ông tìm đến ngôi nhà nơi Đức Phật đang trú ngụ, nhưng người ta trã lời: "Xin lổi.  Ông không thể gặp Đức Phật bây giờ.  Ngài đang đi khất thực".  Bahia trã lời: "Tôi sẽ đi tìm Ngài".  Lại được trã lời: "Không.  Xin ông đừng đi.  Đức Phật không trã lời tham vấn khi Ngài đang đi khất thực".  Nhưng Bahia nhất quyết làm theo ý mình.  Vì ông rất nóng lòng muốn biết con đường đưa đến giác ngộ.

   Ông chạy tìm và gặp Đức Phật đang trên đường khất thực.  Ông đảnh lễ Đức Phật và nói: "Thưa Ngài, tôi muốn được hỏi Ngài một câu".  Đức Phật trã lời: "Bahia, ông đã đến không đúng lúc".  Bahia lại hỏi và lại được trã lời: "Ông đã đến không đúng lúc".  Bahia lại hỏi đến lần thứ ba, Đức Phật nói: "Thôi được rồi Bahia.  Thế ông muốn biết điều gì?"  Bahia đáp: "Tôi muốn biết con đường đi đến giác ngộ".  Đức Phật trã lời: "Nầy Bahia, khi thấy chỉ thấy.  Khi nghe chỉ nghe, khi biết chỉ biết".  Thầy Bahia liền tạ ơn Đức Phật rồi đi.

   Buổi chiều, khi Đức Phật cùng đi với các vị đệ tử khác, Ngài nhìn thấy xác Bahia ở bên đường, chết vì một con trâu đâm phải.  Đức Phật nói: "Bahia đã chứng đắc  giác ngộ trước khi chết".  Bahia đã tu hành trong ba mươi năm, và có thể trong nhiều kiếp trước đó nữa, nên đã có thể hiểu ngay những lời dạy của Đức Phật.  Khi ta thấy cái gì, đó chỉ là cái thấy, nhưng ta lại vẽ thêm bao nhiêu điều về người hay vật ta thấy, do đó sinh ra thương ghét.  Với các giác quan khác cũng thế, kể cả cái biết, cái nghĩ suy.  Tất cả các căn đều không thể khiến ta tạo ra nghiệp kể cả ý căn, trừ khi chúng ta  bắt đầu thấy ưa, thấy thích, thấy ghét, thấy chán.  Thầy Bahia đã hiểu được điều đó.

   Giờ có lẽ chúng ta  cũng đã hiểu, và có thể thực hành như thế.  Điều đó có thể thực hiện trong mọi hoàn cảnh.  Tiếng ho, tiếng chó sủa, tiếng cửa mở, tiếng chuyển động -đó là những lúc ta có thể thực hành chỉ nghe tiếng động.  Khi ta nhìn thấy một bông hoa đẹp, chỉ tập nhìn mà không nói rằng: "Tôi sẽ trồng loại hoa đó trong vườn", hay, "Cho tôi đi, tôi sẽ đem chưng trong bình hoa".  Hãy chỉ nhìn, và nhận biết được các vọng tưởng khởi lên khi tiếp xúc với các căn.

   Các vị A-la-hán vì đã thanh tịnh được các căn, đã buông bỏ được mọi ham muốn, nên được tự tại.  Đó là sự tự tại với chính mình, khi không có gì được, có gì mất.  

   Thanh tịnh các căn, không có nghĩa là hủy bỏ các căn hay đè nén chúng.  Chỉ có nghĩa là nhận biết được các căn  bằng trí tuệ, biết được bản chất chân thật của chúng.  Khi chân bị đau, liền biết đó là do xúc chạm.  Từ xúc chạm dẫn đến cảm giác, trong trường hợp nầy là một cảm giác khó chịu.  Cảm giàc đó dẫn tới ý thức: "Đây là sự đau đớn".  Từ ý thức dẫn đến tâm hành, "Tôi khó chịu quá.  Tôi phải thoát ra khỏi cảnh nầy".  Cũng như với các cảnh, cái nghe, cái thấy khó chịu, ở đây ta cũng muốn thoát khỏi cảm giác khó chịu.  Sự thực tập nầy giúp ta thêm chánh niệm, để chấm dứt các hành động theo thói quen.  Khi chúng ta  có thể thanh tịnh dần các căn, lòng ham muốn của ta cũng dần giảm bớt, giúp ta có được sự tự tại.  Vì lòng ham muốn khiến tâm ta xáo trộn, không được an.  Lòng ham muốn càng mãnh liệt, sự bất an càng lớn, nhất là đối với những ước muốn không được toại nguyện.  Không có được cái ta muốn có là khổ đau.  Thanh tịnh các căn dẫn đến sự bình yên. . .

   Trí tuệ. . .   Thật thú vị khi biết trí tuệ là một trong mưới lăm điều  kiện, vì ta thường nghĩ con người được sanh ra hoặc là có trí tuệ hoặc  là không.  Nhưng rõ ràng không phải thế.  Nếu ta nằm trên giường ba tháng, ta phải học đi trở lại.  Nếu ta không sử dụng cái đầu, thì ta phải học lại cách suy tư.  Trí tuệ là cái có thể rèn luyện và phải được vun trồng bằng phương pháp luyện tâm trong thiền định.  Nếu không tu tập thiền, rất khó định được tâm.  Tâm không uốn nắn muốn đi đâu thì đi, từ hạnh phúc đến khổ đau, từ lo âu đến sợ hãi, từ phấn chấn đến trầm cảm, từ ham muốn đến nhàm chán.  Tâm được rèn luyện trong thiền quán có thể sử dụng các khả năng bẩm sinh của mình một cách hữu hiệu nhất.  Cần phải có trí tuệ mới hiểu được những lời dạy của Đức Phật.  Tâm sáng suốt là tâm nhanh nhẹn, có thể đổi thay, theo hướng dẫn của ta.  Nó sẽ đi đến nơi nào ta muốn và còn có thể phát triển.  Nó không cố chấp bám vao những thói quen, lế thói, phong cách cũ mòn.  Nó có thể phát triển.

   Không luyến niệm . . .  Đức Phật đưa ra một ẩn dụ rất thú vị về nam giới và nữ giới.  Ngài nói: "Đàn ông giống như những con quạ bay vênh váo trên cao, tìm kiếm con mồi; phụ nữ thì như giống cây leo, mong tìm một thân cây để tựa nương.  Cả hai đều phải từ bỏ tánh cách của mình.  Con quạ là biểu tượng của càn bướng.  Ở tu viện của chúng tôi, các chú quạ vẫn tranh phần ăn của mèo.  Thật là càn, phải không?  Chúng  đi thẳng vào hành lang, giựt đồ ăn ngay dưới miệng mèo.  Liều càn là biểu hiện của sự quyết đóan.  Quyết đoán không giống như tự tin.  Tự tin dựa vào sự bằng lòng với chính bản thân, khiến ta cảm thấy tự tại.  Không cần phải lấn lướt ai.  Không ai thích người càn bướng, chỉ biết có mình, bất chấp đến ai, giống như chú quạ kia.  Trái lại người tự tin có thể tự đứng trên đôi chân, tin chắc vào khả năng, triển vọng của mình.  Không cần phải cho người khác biết về những điều đó.  Ngược lại càn bướng không phải là để phát huy lòng tự tin, mà chỉ thổi phồng thêm ngã chấp. 

   Không bị đám đông lôi kéo. . .  Nếu người khác sân hận, ta không để lòng sân đó lôi kéo.  Nếu ai đó âu sầu, ta không ủ rũ theo.  Nếu người khác có ý chỉ trích ai, ta không hùa theo vì thích nói những chuyện như thế.  Chúng ta  có thể làm chủ được các cảm xúc của mình.

   Khi chúng ta  không kiềm chế được lòng sợ hãi, ta sẽ bị khiếp đảm.  Khi không kiềm chế được sân hận, sẽ có giao tranh.  Khi ta không làm chủ được các cảm xúc của mình, ta sẽ bị kẻ khác lôi kéo -đàm tiếu, nói xấu, hỗn loạn, khiếp đảm, chiến tranh.  Để không bị cảm xúc của đám đông lôi cuốn, chúng ta  cần phải cảm nhận được những cảm xúc của riêng mình, và phải trụ nơi đó.  Ta phải tự biết khi nào chúng tốt đẹp, khi nào chúng xấu ác.

   Hãy tránh xa những điều mà bậc hiền trí chê bai. . .  Đó là điều kiện thứ mười lăm, có nghĩa là không phạm ngũ giới:

   1.  Tôi nguyện không giết hại sinh vật. 
   2.  Tôi nguyện không lấy của người  
   3.   Tôi nguyện không phạm tà dâm 
   4.   Tôi nguyện không nói lời sai trái 
   5.   Tôi nguyệng không uống rượu hay dùng các thứ làm mê say. . .  

    
   Bất cứ ai có chút hiểu biết cũng thấy nếu phạm vào bất cứ giới nào cũng đáng chê trách.  Giận dữ, sân hận cũng đáng trách.  Thật thú vị khi biết rằng người ta muốn bỏ tánh nầy biết bao.  Không chỉ vì đó là khuyết điểm, mà vì lòng sân hận khiến ta rất khó chịu.  Lòng ham muốn, tham lam tuy không bị chỉ trích bao nhiêu, nhưng cả hai cũng đều cản trở sự phát triển tâm linh của ta như nhau.  Cả hai được nêu lên ở đây để chuẩn bị cho lòng từ bi đối với người khác.

   Chúng ta  không cần đi đâu để hỏi ý kiến của ai.  Tất cả chúng ta  đều có lương tâm, để tự biết hành động nào đáng chê trách.  Nhưng chúng ta  thường bào chữa, "Đúng, nhưng tôi phải làm vì . . . ", và chúng ta  có cả một bảng liệt kê của bao lý do: 'vì cô ấy quá tệ; vì anh ta không để tôi làm thế; vì lúc nào họ cũng nói . . ."  Chúng ta  cần ngưng lại ở nhận thức, "Đây là điều đáng trách".  Chỉ cần nhận biết được rằng một y(nghĩù, một lời nói hay một hành động nào đó của ta bất thiện là đủ.  Cần biết, vì điều đó giúp ta tránh lập đi lập lại hành động đó.  Nhưng chúng ta  không cần phải tự dằn vặt mình: "Tôi thật là tệ.  Tôi đã nghĩ suy, nói năng, hành động quái gở quá vậy?"  Đó không phải là từ bi.  Chúng ta  cũng cần được thương vậy.

   Không cần phải bào chữa, cải chính.  Lầm lổi chỉ có nghĩa là khả năng hành động của ta chưa được viên mãn, có nghĩa là ta phải vun trồng thêm khả năng đó.  Đây là mười lăm điều kiện tiên quyết để vun trồng tình cảm tình thương người khác.  Đức Phật chỉ bắt đầu nói đến lòng từ bi trong đoạïn kinh kế tiếp.

   Bài kinh tiếp nối như sau: "Đây là điều ta phải hằng ghi nhớ trong tâm:  Nguyện cho tất cả sinh linh tràn đầy muôn hạnh phúc, và nguyện cho tất cả đều được thái bình an lạc. . . .   Nếu chúng ta  luôn giữ được lời nguyện nầy trong tâm, thì ta sẽ không bao giờ có những tư tưởng chống báng lại ai.

   Bài kinh tiếp nối bằng cách liệt kê đủ loại người:

  Bất cứ chúng sinh nào ở trên cõi đời 
  Dầu cho là loại yếu ớt hay mạnh mẽ 
  Lớn nhỏ hoặc trung bình 
  Thấp cao không đồng đẳng, 
  Hữu hình hoặc vô hình, 
  Đã sinh hoặc chưa sinh, 
  Gần xa không kể xiết. . . 

   Chúng ta cần hướng lòng từ bi đến tất cả chúng sinh, dầu đang sống hay đang tìm đường tái sinh, hoặc là người hay súc sanh, bất kể hình thể, kích cở nào, có tướng hay không tướng, ở bất cứ cõi giới nào, không ngoại trừ chi.  Chúng ta  chỉ thấy được loài người, loài thú, nhưng điều đó không có nghĩa là không còn có những hiện hữu khác.  Không thể vì tầm nhìn của ta hạn hẹp mà cho rằng không còn gì hơn thế nữa.  Các chú ong, là một thí dụ, có thể nhìn thấy tia cực tím, nhưng ta thì không.  Chó có thể nghe những âm thanh rất nhỏ mà ta thì không hề hay biết.  Do đó những gì ta không thấy, không nghe, vẫn có thể hiện hữu.

   Nguyện cho tất cả chúng sanh tràn đầy muôn hạnh phúc . . .  Chúng ta  mong tất cả chúng sinh đều được sống trong hòa bình, hạnh phúc.  Chúng ta  tập không làm hại đến chúng sinh có nghĩa là ta có lòng nghĩ đến người khác.  Mục đích của chúng ta  là không làm hại ai.  Nguyện cho tất cả được sống bình an, hạnh phúc  và nguyện cho tất cả được tự tại trong lòng.  Nếu chúng ta  luôn biết tư duy như thế thì sẽ được bình an, tự tại nơi bản thân, và ở nơi những người ta tiếp xúc.

   Câu tiếp theo: Nguyện không ai làm hại ai, Đừng lừa đảo lẫn nhau, Chớ bất mãn điều gì, Đừng mong ai đau khổ. . .  Hãy nguyện cho chúng sinh không sát hại lẫn nhau.  Dầu cho chúng ta  không chấp nhận một hành động nào đó, cũng không có nghĩa là ta phải khinh rẻ người thực hiện.  Hành động có thể bất thiện, nhưng hãy nhớ có thể người ta hành động như thế vì bị vô minh che phủ.  Nếu chúng ta  miệt thị người khác, ta sẽ tạo ra ác nghiệp cho mình.  người khác đã hành động như thế cũng đã quá đủ.

   Như người mẹ hiền hy sinh thân mạng để bảo vệ, che chở cho đứa con duy nhất của mình, chúng ta  nên nuôi dưỡng một tình thương như thế đối với tất cả chúng sanh trong vũ trụ. . .  Chúng ta  hãy tương tượng mình như mẹ hiền của tất cả chúng sinh -và cũng có thể lắm chứ trong những kiếp quá khứ- có thể chúng ta  sẽ biết phải tiếp xúc với người khác, với tất cả chúng sanh, không trừ một ai, như thế nào.  Đây là những lời giáo huấn của Đức Phật, và Ngài đã khai thị cho chúng ta  như những lời chỉ lối, dẫn đường.  Đức Phật đã nói, nếu chúng ta  có thể xếp được xương của tất cả những người làm mẹ, làm cha của ta trong hằng hà sa số kiếp, nối tiếp nhau, thì xương đó có thể bao quanh trái đất nầy không biết bao nhiêu lần.  Nếu chúng ta  đã có nhiều cha, nhiều mẹ như thế, thì chúng ta  cũng có thể là cha, là mẹ của bao đứa con.  Nếu chúng ta  có thể nghĩ một cách rộng rãi bao trùm vũ trụ, thay vì chỉ với một vài đứa con của mình ở nhà, thì ta có thể trãi rộng tình thương đến cho biết bao nhiêu người.  Nếu tất cả nhân loại đều là con cái của ta, dĩ nhiên ta không thể mong mỏi tất cả đều theo ý của ta muốn, chúng phải như thế nầy, hành động như thế kia.  Tất cả đều không phải 'của tôi".  Nếu chúng ta  có thể tư duy như thế thì những cái ta coi là 'cái của tôi' hẳn là sẽ giảm bớt.  Người mẹ sẽ hy sinh thân mạng để che chở cho đứa con một của mình, Đức Phật đã dạy.  Chúng ta  cần nên đối với mọi người bằng tấm lòng của người mẹ như thế.

   Điều đó dường như không thể thực hiện được, nhưng đó là những lời khai thị, giúp ta nhận ra rằng chúng ta  rất thiếu tình thương dành cho tha nhân.  Điều nầy càng rõ ràng hơn, nếu như ta so sánh tình thương mình dành cho con mình với tình thương dành cho con của người hàng xóm.  Nói gì đến tất cả chúng sanh trên thế giới nầy?  Nhưng cũng không phải là không thể nào ươm trồng sự quan tâm, chăm sóc, thương yêu, hỗ trợ cho tất cả chúng sanh, nhất là những người đang sống trong những hoàn cảnh ngặt nghèo.

   Đức Phật mỗi sáng đều toạ thiền, lúc đó Ngài thường phóng chiếc lưới từ bi ra ngoài.  Với thiên nhãn của mình, Ngài sẽ cứu vớt chúng sanh nào có thể cúu vớt được.  Sau đó Ngài đến với người ấy và truyền Pháp cho họ.  Ngài đã hoằng pháp như thế trong bốn mươi lăm năm, đi trên bao lộ trình để đến với chúng sanh.&